De duivel helpen in ruil voor rijkdom

In Zambia doen er allerlei verhalen de ronde over de duivel en zijn menselijke helpers: satanisten. Er wordt niet alleen óver hen gesproken, maar ook door hen: regelmatig bekennen mensen in kerken dat ze satanist zijn geweest en verantwoordelijk zijn voor de dood van een familielid. Johanneke Kamps verbleef zes jaar in Zambia, waar ze met predikanten en ex-satanisten sprak over dit fenomeen. "Verhalen over satanisten hebben te maken met het verlangen naar welvaart en moderniteit, en de onzekerheid over de vraag die daaruit voortvloeit: hoe leid ik een goed leven?" Ze promoveert op 15 januari op haar onderzoek aan de Universiteit Utrecht.

Geruchten en getuigenissen

Satanisme in Zambia is geen georganiseerde kerk of religie zoals wij die hier kennen. Maar binnen gemeenschappen circuleren er wel veel geruchten over satanisten: zou hij of zij geen satanist zijn? Daarnaast bekennen mensen regelmatig zelf dat ze satanist geweest zijn. In kerkdiensten of radioprogramma's van predikanten vertellen ze hoe ze satanist zijn geworden, wat ze hebben gedaan in die periode en hoe ze daar weer uit zijn gekomen. Vaak is dat ze gelukt met de hulp van een predikant die voor hen heeft gebeden.

Opdrachten uit de onderwereld

Ex-satanisten zijn veelal jonge mensen van tussen de 15 en 25 jaar die in de stad wonen, vertelt Kamps. Hoe wordt zo'n jonge Zambiaan dan satanist? Kamps: "Het is geen bewuste keuze of alternatieve religie. Het meest gehoorde verhaal is dat ze iets hebben gekregen van iemand, zoals kleding, of voedsel in de supermarkt hebben gekocht, en dat ze daarna zonder dat ze het wisten door dat product satanist waren geworden."

Bloed in cola, foetussen in kip

Een jong meisje dat ex-satanist is, vertelt in een getuigenis dat ze bloed in cola verstopte, en foetussen in de kip. Als mensen die producten consumeerden, raakten ze bezeten door demonen en werden ze ook satanist. Die vervloekte producten worden gemaakt in fabrieken die in de onderwereld staan. In hun slaap komen satanisten samen in deze onderwereld, waar ze ook de opdrachten krijgen die ze moeten uitvoeren voor Satan in ruil voor rijkdom en geluk. Een ex-satanist verklaart bijvoorbeeld dat ze duizend mensen moest doden:

The Devil promised me that if I manage to kill 1,000 people, I will become a queen under the Indian Ocean. And in the physical world I will be a famous singer, like Nicki Minaj or Wiz Khalifa. Or I will get married to the president of any nation of my choice.

Verklaring voor teleurstelling

Of het nu waar is of niet wat deze ex-satanisten vertellen is niet controleerbaar. Feit is wel dat veel Zambianen deze verhalen geloven. Kamps: "Na de onafhankelijkheid in 1964 hoopten veel Zambianen nu meegenomen te worden in de vaart der volkeren, ze hoopten op ontwikkeling, moderniteit en welvaart. Maar die verwachtingen zijn niet helemaal waargemaakt. Zestig procent van de bevolking leeft nog altijd onder de armoedegrens. Mensen zoeken naar een verklaring daarvoor. Satanisten aanwijzen als de boosdoeners voor het uitblijven van die ontwikkelingen helpt dit te verklaren."

After some time, I had killed my aunt and her sister and there were no more family members left to kill. So I took a boyfriend so that I would become pregnant. When the baby was born, I sacrificed that.

Hoe leid ik een goed leven?

Er zijn veel verschuivende verwachtingen in de Zambiaanse maatschappij: de van oorsprong collectivistische cultuur wordt steeds individueler, jonge meisjes verlangen steeds meer naar zelfbeschikking en worden mondiger, de stad wordt geassocieerd met globalisering en moderniteit. Mensen zien al deze moderne producten en ontwikkelingen om zich heen en vragen zich af hoe ze zich tot de moderniteit moeten verhouden. Hoe moet ik rijk worden, hoe moet ik emanciperen en hoe doe ik dat nu op een goede manier?

God vs. Satan

Verhalen van ex-satanisten dienen als voorbeeld: zo moet het dus niet. Hun verhalen worden gebruikt om mensen te waarschuwen. Het heeft dus alles te maken met de spanning tussen goed en kwaad. "Dat komt ook door de populariteit van de pinksterkerken in Afrika," vertelt Kamps. In de pentecostale kerken gaat men uit van een spirituele oorlogsvoering: er is een strijd tussen de machten van het goede (God) en de machten van het kwade (Satan). Mensen moeten in die strijd partij kiezen. Dat idee wordt in veel preken herhaald, maar bijvoorbeeld ook in films. Verhalen over satanisme passen daar natuurlijk perfect in." Zolang de pinksterkerken blijven groeien, zullen deze verhalen waarschijnlijk dus wel blijven bestaan.

I gave a testimony here in church, a summary of what happened. It has helped me to be more sensitive and careful. Now I can encourage others.